Συνέντευξη του Πορτογάλου καθηγητή Κοινωνιολογίας Μποαβεντούρα Ντε Σόουζα Σάντος στον Χρήστο Γιοβανόπουλο
O Πορτογάλος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα, Μποαβεντούρα Ντε Σόουζα Σάντος, βρέθηκε στην Αθήνα για το τριήμερο διεθνές εργαστήριο: Καθεστώτα κρίσης και αναδυόμενα κοινωνικά κινήματα στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης, που διοργάνωσε το Encounter Athens στην Αρχιτεκτονική Σχολή, στις 7-9 Φεβρουαρίου. Συμμετείχε στη συζήτηση Ενάντια και πέρα από την κρίση: Ο ρόλος των κοινωνικών κινημάτων πόλης, μαζί με τον Ντέιβιντ Χάρβεϊ και τη Μαγκρίτ Μάγιερ. Η μη-ευρωκεντρική του προσέγγιση προσέδωσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη συμβολή του, που χρωματίστηκε από τις εμπειρίες των κοινωνικών κινημάτων και των διαδικασιών πολιτικής αλλαγής στην περιφέρεια, και πιο ειδικά στη Λατ. Αμερική, αλλά και των μαθημάτων που πρέπει, κατά την άποψή του, οι λαοί της Ευρώπης να διδαχτούν από αυτές. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα της συνέντευξης που
μας παραχώρησε1.
μας παραχώρησε1.
Τι εννοείτε με τις τρεις λέξεις-κλειδιά, δημοκρατικοποίηση – αποεμπορευματοποίηση - αποαποικιοποίηση, που θεωρείτε οδηγό για τη δράση της Αριστεράς και των κινημάτων στην Ευρώπη;
Η δημοκρατικοποίηση αφορά την ιδέα ότι πρέπει να δημοκρατικοποιήσουμε την ίδια τη δημοκρατία. Γιατί η δημοκρατία, μέσα σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, είναι μία μικρή νησίδα από πολιτισμένες αλληλοδράσεις μέσα σε ένα αρχιπέλαγος δεσποτισμών... Είναι, βασικά, κάθε διαδικασία μέσω της οποίας μετασχηματίζουμε άνισες σχέσεις κυριαρχίας σε «από κοινού» σχέσεις εξουσίας. Αυτό αφορά τη δημόσια σφαίρα και το πεδίο της πολιτικής, αλλά σχετίζεται επίσης με την οικογένεια, το εργοστάσιο, τους χώρους δουλειάς και γενικά με τις κοινότητες που ζούμε, ακόμα και με τις ίδιες τις οργανώσεις μας. Γιατί, καμιά φορά, παρά το ότι διακηρύττουμε τη δημοκρατία, οι δικές μας οργανώσεις, εσωτερικά, δεν είναι και πολύ δημοκρατικές…
Το δεύτερο είναι η αποεμπορευματοποίηση. Νομίζω ότι ο καπιταλισμός, σήμερα, είναι κάτι παραπάνω από ένα μοντέλο παραγωγής, από μία μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Είναι και ένα είδος φαντασιακού, ένας τρόπος ζωής. Όλοι μας, με μία έννοια, έχουμε αποικιοποιηθεί από τον καπιταλισμό... γιατί δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την τάση για κατανάλωση… Η αποεμπορευματοποίηση είναι εξαιρετικά σημαντική, με την έννοια ότι πρέπει να κρατήσουμε στη δημόσια σφαίρα, σαν κοινά και όχι απαραίτητα σαν κρατική ιδιοκτησία, πολλά αγαθά απαραίτητα για τις ζωές μας, τα οποία ιδιωτικοποιούνται... Για παράδειγμα, να αποεμπορευματοποιήσουμε το νερό, που σήμερα κυριαρχεί η τάση ιδιωτικοποίησής του, να υπερασπιστούμε τις κοινωνικές υπηρεσίες κ.λπ. Η αποεμπορευματοποίηση, λοιπόν, είναι πολύ σημαντική γιατί η πραγματικά διαβολική ιδιοφυία του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι μετατρέπει τα πάντα σε εμπόρευμα - τη φαντασία μας, τη δημιουργικότητα μας, τη μιζέρια και τη φτώχεια μας, κάνει τα πάντα μπίζνες…
Τρίτον, η αποαποικιοποίηση. Έχουμε το πρόβλημα, στην Ευρώπη, του αποικιοκρατικού φαντασιακού. Από το 15ο αιώνα η Ευρώπη ακολούθησε μία προς τα έξω επέκταση που στηρίχτηκε στην ιδέα ότι οι λαοί που αντιμετωπίζουμε είναι κατώτεροί μας. Ότι είναι χρέος του λευκού ανθρώπου, όπως έλεγαν το 19ο αιώνα, να τους εκπολιτίσει. Και ξαφνικά αυτοί οι λαοί, πέρα από το γεγονός ότι δημιούργησαν νέες χώρες... που παρήγαγαν ποικίλες κοινωνικές και πολιτικές καινοτομίες, βρίσκονται στο εσωτερικό της Ευρώπης... Εξαιτίας του νεοφιλελεύθερου εκτοπισμού τους και των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών -που, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται οι περισσότερες είναι από τον Νότο προς τον Νότο και όχι προς την Ευρώπη- βρέθηκαν σε αυτήν. Έτσι, όχι μόνο η εμφάνιση των ανθρώπων, το χρώμα του δέρματος, αλλά και ο πολιτισμός, οι θρησκείες, τα επαγγέλματα κ.λπ. ποικιλοποιούνται και πιστεύω ότι η Ευρώπη πρέπει να αποαποικιοποιηθεί, επειδή βρίσκεται κολλημένη στην ιδέα πως στην πραγματικότητα αυτοί οι άνθρωποι είναι κατώτεροι… Ο σεξισμός, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός στις χώρες μας είναι εκδηλώσεις αυτής ακριβώς της αποικιοκρατικής συνείδησης.
Η δημοκρατικοποίηση αφορά την ιδέα ότι πρέπει να δημοκρατικοποιήσουμε την ίδια τη δημοκρατία. Γιατί η δημοκρατία, μέσα σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, είναι μία μικρή νησίδα από πολιτισμένες αλληλοδράσεις μέσα σε ένα αρχιπέλαγος δεσποτισμών... Είναι, βασικά, κάθε διαδικασία μέσω της οποίας μετασχηματίζουμε άνισες σχέσεις κυριαρχίας σε «από κοινού» σχέσεις εξουσίας. Αυτό αφορά τη δημόσια σφαίρα και το πεδίο της πολιτικής, αλλά σχετίζεται επίσης με την οικογένεια, το εργοστάσιο, τους χώρους δουλειάς και γενικά με τις κοινότητες που ζούμε, ακόμα και με τις ίδιες τις οργανώσεις μας. Γιατί, καμιά φορά, παρά το ότι διακηρύττουμε τη δημοκρατία, οι δικές μας οργανώσεις, εσωτερικά, δεν είναι και πολύ δημοκρατικές…
Το δεύτερο είναι η αποεμπορευματοποίηση. Νομίζω ότι ο καπιταλισμός, σήμερα, είναι κάτι παραπάνω από ένα μοντέλο παραγωγής, από μία μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Είναι και ένα είδος φαντασιακού, ένας τρόπος ζωής. Όλοι μας, με μία έννοια, έχουμε αποικιοποιηθεί από τον καπιταλισμό... γιατί δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την τάση για κατανάλωση… Η αποεμπορευματοποίηση είναι εξαιρετικά σημαντική, με την έννοια ότι πρέπει να κρατήσουμε στη δημόσια σφαίρα, σαν κοινά και όχι απαραίτητα σαν κρατική ιδιοκτησία, πολλά αγαθά απαραίτητα για τις ζωές μας, τα οποία ιδιωτικοποιούνται... Για παράδειγμα, να αποεμπορευματοποιήσουμε το νερό, που σήμερα κυριαρχεί η τάση ιδιωτικοποίησής του, να υπερασπιστούμε τις κοινωνικές υπηρεσίες κ.λπ. Η αποεμπορευματοποίηση, λοιπόν, είναι πολύ σημαντική γιατί η πραγματικά διαβολική ιδιοφυία του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι μετατρέπει τα πάντα σε εμπόρευμα - τη φαντασία μας, τη δημιουργικότητα μας, τη μιζέρια και τη φτώχεια μας, κάνει τα πάντα μπίζνες…
Τρίτον, η αποαποικιοποίηση. Έχουμε το πρόβλημα, στην Ευρώπη, του αποικιοκρατικού φαντασιακού. Από το 15ο αιώνα η Ευρώπη ακολούθησε μία προς τα έξω επέκταση που στηρίχτηκε στην ιδέα ότι οι λαοί που αντιμετωπίζουμε είναι κατώτεροί μας. Ότι είναι χρέος του λευκού ανθρώπου, όπως έλεγαν το 19ο αιώνα, να τους εκπολιτίσει. Και ξαφνικά αυτοί οι λαοί, πέρα από το γεγονός ότι δημιούργησαν νέες χώρες... που παρήγαγαν ποικίλες κοινωνικές και πολιτικές καινοτομίες, βρίσκονται στο εσωτερικό της Ευρώπης... Εξαιτίας του νεοφιλελεύθερου εκτοπισμού τους και των παγκόσμιων μεταναστευτικών ροών -που, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται οι περισσότερες είναι από τον Νότο προς τον Νότο και όχι προς την Ευρώπη- βρέθηκαν σε αυτήν. Έτσι, όχι μόνο η εμφάνιση των ανθρώπων, το χρώμα του δέρματος, αλλά και ο πολιτισμός, οι θρησκείες, τα επαγγέλματα κ.λπ. ποικιλοποιούνται και πιστεύω ότι η Ευρώπη πρέπει να αποαποικιοποιηθεί, επειδή βρίσκεται κολλημένη στην ιδέα πως στην πραγματικότητα αυτοί οι άνθρωποι είναι κατώτεροι… Ο σεξισμός, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός στις χώρες μας είναι εκδηλώσεις αυτής ακριβώς της αποικιοκρατικής συνείδησης.
Τι σας κάνει να υποστηρίζετε ότι η δημοκρατία είναι ένα από τα πιο σημαντικά πεδία πάλης σήμερα;
Βασικά νομίζω ότι στις χώρες μας η δημοκρατία βρίσκεται υπό αναστολή. Το Σύνταγμα συνεχίζει να υπάρχει αλλά παραβιάζεται συνεχώς και εξελίσσεται μία διαδικασία που θέτει εκτός νόμου τη νομιμότητά μας. Πρόκειται για την εφαρμογή ενός νέου καθεστώτος, μίας «δημοκρατίας χαμηλής έντασης». Έχει αποδειχτεί, πλέον, ότι οι ολιγαρχίες και η τάξη των καπιταλιστών στρέφονται στη δικτατορία, όταν η δημοκρατία δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους...
Αντιθέτως η Αριστερά υποστήριζε μία διαφορετική έννοια της δημοκρατίας. Τη δεκαετία του ‘60 είχαμε 3 ή 4 διαφορετικά είδη δημοκρατίας: την αντιπροσωπευτική-φιλελεύθερη δημοκρατία, τις λαϊκές δημοκρατίες της Αν. Ευρώπης, υπήρχε η «δημοκρατία της ανάπτυξης» που αφορούσε τις μόλις ανεξαρτητοποιημένες χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Ξαφνικά, με το νεοφιλελευθερισμό, όλα αυτά συγχωνεύονται σε ένα μοναδικό μοντέλο, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και συντελείται, στην πραγματικότητα, μία συρρίκνωση της ιδέας της δημοκρατίας.
Αλλά είναι αντιφατικό. Γιατί, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι λαϊκές τάξεις πολέμησαν για συμμετοχή, μέσω των κοινωνικών κινημάτων, των εργατικών συνδικάτων ή και των κομμάτων. Ακόμα και τα κόμματα που ήταν ενάντια στην αστική δημοκρατία, όπως τα κομμουνιστικά, έπαιξαν επίσης δημοκρατικό ρόλο κι έτσι κατάφεραν ένα βαθμό συμμετοχής με τη μορφή δικαιωμάτων. Με μία έννοια, η Αριστερά οικειοποιήθηκε την ίδια τη δημοκρατία και έδειξε ότι η δημοκρατία που έχουμε είναι λάθος επειδή είναι λίγη… Γιατί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει δείξει την ανικανότητά της να πολεμήσει ενάντια στην καπιταλιστική τάξη, τις νομοθετικές τάξεις και στην τάξη των πολιτικών. Δεν κατόρθωσε να ελέγξει το χρηματιστικό κεφάλαιο, γιατί αυτό είναι παγκόσμιο και η δημοκρατία μας λαμβάνει χώρα σε εθνικό επίπεδο.
Γιατί, στην πραγματικότητα, η οικονομική αγορά έχει αποικιοποιήσει την πολιτική αγορά... αυτή είναι η διαστροφή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Νομίζω ότι η Αριστερά πρέπει να αναπτύξει μία εμπλουτισμένη μορφή δημοκρατίας που να συνδυάζει στοιχεία αντιπροσωπευτικής και συμμετοχικής δημοκρατίας. Δεν μπορούμε να αντέξουμε πια τα κόμματα να έχουν το μονοπώλιο της αντιπροσώπευσης των συμφερόντων μας. Υπάρχουν τα κοινωνικά κινήματα, οι κοινωνικές οργανώσεις, η κοινωνική παρουσία στους δρόμους, όλα αυτά πρέπει να αποτελούν μέρος της δικής μας δημοκρατικής διαδικασίας.
Βασικά νομίζω ότι στις χώρες μας η δημοκρατία βρίσκεται υπό αναστολή. Το Σύνταγμα συνεχίζει να υπάρχει αλλά παραβιάζεται συνεχώς και εξελίσσεται μία διαδικασία που θέτει εκτός νόμου τη νομιμότητά μας. Πρόκειται για την εφαρμογή ενός νέου καθεστώτος, μίας «δημοκρατίας χαμηλής έντασης». Έχει αποδειχτεί, πλέον, ότι οι ολιγαρχίες και η τάξη των καπιταλιστών στρέφονται στη δικτατορία, όταν η δημοκρατία δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους...
Αντιθέτως η Αριστερά υποστήριζε μία διαφορετική έννοια της δημοκρατίας. Τη δεκαετία του ‘60 είχαμε 3 ή 4 διαφορετικά είδη δημοκρατίας: την αντιπροσωπευτική-φιλελεύθερη δημοκρατία, τις λαϊκές δημοκρατίες της Αν. Ευρώπης, υπήρχε η «δημοκρατία της ανάπτυξης» που αφορούσε τις μόλις ανεξαρτητοποιημένες χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Ξαφνικά, με το νεοφιλελευθερισμό, όλα αυτά συγχωνεύονται σε ένα μοναδικό μοντέλο, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και συντελείται, στην πραγματικότητα, μία συρρίκνωση της ιδέας της δημοκρατίας.
Αλλά είναι αντιφατικό. Γιατί, κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι λαϊκές τάξεις πολέμησαν για συμμετοχή, μέσω των κοινωνικών κινημάτων, των εργατικών συνδικάτων ή και των κομμάτων. Ακόμα και τα κόμματα που ήταν ενάντια στην αστική δημοκρατία, όπως τα κομμουνιστικά, έπαιξαν επίσης δημοκρατικό ρόλο κι έτσι κατάφεραν ένα βαθμό συμμετοχής με τη μορφή δικαιωμάτων. Με μία έννοια, η Αριστερά οικειοποιήθηκε την ίδια τη δημοκρατία και έδειξε ότι η δημοκρατία που έχουμε είναι λάθος επειδή είναι λίγη… Γιατί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει δείξει την ανικανότητά της να πολεμήσει ενάντια στην καπιταλιστική τάξη, τις νομοθετικές τάξεις και στην τάξη των πολιτικών. Δεν κατόρθωσε να ελέγξει το χρηματιστικό κεφάλαιο, γιατί αυτό είναι παγκόσμιο και η δημοκρατία μας λαμβάνει χώρα σε εθνικό επίπεδο.
Γιατί, στην πραγματικότητα, η οικονομική αγορά έχει αποικιοποιήσει την πολιτική αγορά... αυτή είναι η διαστροφή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Νομίζω ότι η Αριστερά πρέπει να αναπτύξει μία εμπλουτισμένη μορφή δημοκρατίας που να συνδυάζει στοιχεία αντιπροσωπευτικής και συμμετοχικής δημοκρατίας. Δεν μπορούμε να αντέξουμε πια τα κόμματα να έχουν το μονοπώλιο της αντιπροσώπευσης των συμφερόντων μας. Υπάρχουν τα κοινωνικά κινήματα, οι κοινωνικές οργανώσεις, η κοινωνική παρουσία στους δρόμους, όλα αυτά πρέπει να αποτελούν μέρος της δικής μας δημοκρατικής διαδικασίας.
Υποστηρίζετε ότι θα πρέπει να κοιτάξουμε εκτός Ευρώπης για εναλλακτικές. Γιατί;
Για πέντε αιώνες η Ευρώπη προσπαθούσε να διδάξει τον κόσμο τι είναι πολιτισμός, πρόοδος, τέχνες, δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και ξαφνικά εμφανίζεται μία βαθιά κρίση μέσα σ’ αυτήν. Με αυτά τα δεδομένα φαινόμαστε ανήμποροι να δώσουμε απαντήσεις σε αυτή την κρίση που αποσυνθέτει τη δημοκρατία, καταστρέφει τα ανθρώπινα δικαιώματα, επιτίθεται στο κράτος δικαίου και πράγματι παραμορφώνει και καταστρέφει όλα όσα (η Ευρώπη) κήρυττε. Έτσι, νομίζω ότι θα ήταν καλή ιδέα να εξετάσουμε πολύ σημαντικές χώρες όπως η Ινδία, η Βραζιλία, πολλές χώρες της Λατ. Αμερικής, ακόμη και τη Νότια Αφρική, όπου έχουμε πολλές κοινωνικές και πολιτικές καινοτομίες… Στη Λατ. Αμερική έχουν ενεργοποιήσει τη δημοκρατία ακριβώς λόγω του ότι έκαναν δύο πράγματα: Το ένα είναι ότι σε πολλές χώρες συνδύασαν την αντιπροσωπευτική με τη συμμετοχική δημοκρατία. Όπως μέσω των συμμετοχικών (διαδικασιών κατάρτισης των) προϋπολογισμών σε δημοτικό επίπεδο.
Επιπλέον εμφανίστηκαν νέα κόμματα ως εκφράσεις των κοινωνικών κινημάτων... Κινήματα που δεν εντάσσονταν στα δικά μας μαρξιστικά πλαίσια. Τα ιθαγενικά κινήματα, οι γυναίκες, ακόμα και οι αγρότες. Αυτά τα κινήματα έγιναν οι πρωταγωνιστές που τελικά κατάφεραν να αλλάξουν το πολιτικό πλαίσιο, μερικές φορές φτιάχνοντας νέα κόμματα, όπως το PT στη Βραζιλία, το Alianza PAIS στο Εκουαδόρ, το Κίνημα για τον Σοσιαλισμό στη Βολιβία, ή το Ενωτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα στη Βενεζουέλα και μία νέα έννοια για το κόμμα και της σχέσης ανάμεσα σε κόμμα και κινήματα που πράγματι χρειαζόμαστε στην Ευρώπη. Γιατί, πράγματι, δεν μπορούμε και δεν ξέρουμε πώς να φέρουμε κοντά κόμματα και κινήματα. Συνήθως τα κινήματα είναι αντι-κομματικά γιατί πιστεύουν ότι εργαλειοποιούνται μέσω των κομμάτων. Και στα κόμματα δεν αρέσουν τα κινήματα επειδή πάντα φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχό τους (των κινημάτων). Αυτό είναι διαστροφή, οπότε πρέπει να μάθουμε από αυτή την εμπειρία.
Το πρώτο, πολύ σημαντικό νομίζω, μάθημα, είναι ότι οι λαοί σε αυτές τις χώρες πήραν στα χέρια τους ένα πολύ αστικό ευρωκεντρικό εργαλείο όπως το Σύνταγμα. Είπαν: «Κοιτάξτε, το σύνταγμα δεν είναι κάτι που πρέπει να παράγεται από τις ελίτ». Έτσι οργάνωσαν τον αγώνα τους. Τα κινήματα ριζοσπαστικοποίησαν τη συντακτική συνέλευση μέσω συγκεκριμένων προτάσεων στη διαδικασία κατάρτισης του συντάγματος, αυτό που αποκαλώ «μετασχηματιστική συνταγματικότητα» (transformative constitutionalism).
Στην Ευρώπη φοβόμαστε. Θέλουμε να υπερασπιστούμε τα Συντάγματα που έχουμε, γιατί περικλείουν μερικά κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Αλλά η Δεξιά προσπαθεί να αναθεωρήσει τα Συντάγματά μας εντάσσοντας σε αυτά το ποσοστό του ελλείμματος όπως στην Ισπανία και επιχειρούν τώρα και στην Πορτογαλία. Η Δεξιά παίρνει την πρωτοβουλία να αναθεωρήσει τα Συντάγματα κι εμείς είμαστε στην άμυνα...
Πρέπει όμως να τα αναθεωρήσουμε εκ νέου βγαίνοντας στην επίθεση. Για παράδειγμα να φτιάξουμε Συντάγματα με κανόνες που να είναι εξαιρετικά ισχυροί να προστατέψουν τους πολίτες και τα δικαιώματά μας ενάντια στις αγορές του κεφαλαίου. Με βάση αυτό η ιδέα της φιλελευθεροποίησης των αγορών θα συναντήσει τα όριά της. Τα όρια της είναι οι λαοί μας.
ΠΗΓΗ: Δρόμος της αριστεράς 23 2 13
Για πέντε αιώνες η Ευρώπη προσπαθούσε να διδάξει τον κόσμο τι είναι πολιτισμός, πρόοδος, τέχνες, δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και ξαφνικά εμφανίζεται μία βαθιά κρίση μέσα σ’ αυτήν. Με αυτά τα δεδομένα φαινόμαστε ανήμποροι να δώσουμε απαντήσεις σε αυτή την κρίση που αποσυνθέτει τη δημοκρατία, καταστρέφει τα ανθρώπινα δικαιώματα, επιτίθεται στο κράτος δικαίου και πράγματι παραμορφώνει και καταστρέφει όλα όσα (η Ευρώπη) κήρυττε. Έτσι, νομίζω ότι θα ήταν καλή ιδέα να εξετάσουμε πολύ σημαντικές χώρες όπως η Ινδία, η Βραζιλία, πολλές χώρες της Λατ. Αμερικής, ακόμη και τη Νότια Αφρική, όπου έχουμε πολλές κοινωνικές και πολιτικές καινοτομίες… Στη Λατ. Αμερική έχουν ενεργοποιήσει τη δημοκρατία ακριβώς λόγω του ότι έκαναν δύο πράγματα: Το ένα είναι ότι σε πολλές χώρες συνδύασαν την αντιπροσωπευτική με τη συμμετοχική δημοκρατία. Όπως μέσω των συμμετοχικών (διαδικασιών κατάρτισης των) προϋπολογισμών σε δημοτικό επίπεδο.
Επιπλέον εμφανίστηκαν νέα κόμματα ως εκφράσεις των κοινωνικών κινημάτων... Κινήματα που δεν εντάσσονταν στα δικά μας μαρξιστικά πλαίσια. Τα ιθαγενικά κινήματα, οι γυναίκες, ακόμα και οι αγρότες. Αυτά τα κινήματα έγιναν οι πρωταγωνιστές που τελικά κατάφεραν να αλλάξουν το πολιτικό πλαίσιο, μερικές φορές φτιάχνοντας νέα κόμματα, όπως το PT στη Βραζιλία, το Alianza PAIS στο Εκουαδόρ, το Κίνημα για τον Σοσιαλισμό στη Βολιβία, ή το Ενωτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα στη Βενεζουέλα και μία νέα έννοια για το κόμμα και της σχέσης ανάμεσα σε κόμμα και κινήματα που πράγματι χρειαζόμαστε στην Ευρώπη. Γιατί, πράγματι, δεν μπορούμε και δεν ξέρουμε πώς να φέρουμε κοντά κόμματα και κινήματα. Συνήθως τα κινήματα είναι αντι-κομματικά γιατί πιστεύουν ότι εργαλειοποιούνται μέσω των κομμάτων. Και στα κόμματα δεν αρέσουν τα κινήματα επειδή πάντα φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχό τους (των κινημάτων). Αυτό είναι διαστροφή, οπότε πρέπει να μάθουμε από αυτή την εμπειρία.
Το πρώτο, πολύ σημαντικό νομίζω, μάθημα, είναι ότι οι λαοί σε αυτές τις χώρες πήραν στα χέρια τους ένα πολύ αστικό ευρωκεντρικό εργαλείο όπως το Σύνταγμα. Είπαν: «Κοιτάξτε, το σύνταγμα δεν είναι κάτι που πρέπει να παράγεται από τις ελίτ». Έτσι οργάνωσαν τον αγώνα τους. Τα κινήματα ριζοσπαστικοποίησαν τη συντακτική συνέλευση μέσω συγκεκριμένων προτάσεων στη διαδικασία κατάρτισης του συντάγματος, αυτό που αποκαλώ «μετασχηματιστική συνταγματικότητα» (transformative constitutionalism).
Στην Ευρώπη φοβόμαστε. Θέλουμε να υπερασπιστούμε τα Συντάγματα που έχουμε, γιατί περικλείουν μερικά κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Αλλά η Δεξιά προσπαθεί να αναθεωρήσει τα Συντάγματά μας εντάσσοντας σε αυτά το ποσοστό του ελλείμματος όπως στην Ισπανία και επιχειρούν τώρα και στην Πορτογαλία. Η Δεξιά παίρνει την πρωτοβουλία να αναθεωρήσει τα Συντάγματα κι εμείς είμαστε στην άμυνα...
Πρέπει όμως να τα αναθεωρήσουμε εκ νέου βγαίνοντας στην επίθεση. Για παράδειγμα να φτιάξουμε Συντάγματα με κανόνες που να είναι εξαιρετικά ισχυροί να προστατέψουν τους πολίτες και τα δικαιώματά μας ενάντια στις αγορές του κεφαλαίου. Με βάση αυτό η ιδέα της φιλελευθεροποίησης των αγορών θα συναντήσει τα όριά της. Τα όρια της είναι οι λαοί μας.
ΠΗΓΗ: Δρόμος της αριστεράς 23 2 13
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου