Βιβλιοπαρουσιάσεις - Ρομπέρτο Σαβιάνο "Γόμορρα"

Ξενάγηση σε έναν καταραμένο τόπο
Η μαρτυρία του Ρομπέρτο Σαβιάνο για την Καμόρα της Νάπολης μας αποκαλύπτει έναν κόσμο εφιαλτικό, αλλά και οικείο

Λογοπαίγνιο
Ο τίτλος του είναι λογοπαίγνιο («Gomorra» - «Camorra»), αναφορά στα μαφιόζικα δίκτυα που έχουν μετατρέψει τη Νάπολη και όλη τη γύρω περιοχή σ’ έναν καταραμένο τόπο. Είτε πρόκειται για το λαθρεμπόριο ναρκωτικών και όπλων σε παγκόσμια κλίμακα, τη διακίνηση μεταναστών, την παραγωγή ενδυμάτων υψηλής ραπτικής (γνήσιων και «μαϊμούδων»), τις αυθαίρετες οικοδομές και την τοκογλυφία, την εκμετάλλευση των σκουπιδιών και την «εξαφάνιση» τοξικών αποβλήτων, η δραστηριότητα της Καμόρας δεν αφήνει κανένα τομέα ανεκμετάλλευτο. Οι παράνομες «επιχειρήσεις» διαπλέκονται με τις νόμιμες σε έναν σφιχτοδεμένο ιστό που απλώνεται όχι μόνο στην Ιταλία, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Το εγκληματικό alter ego της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας βρίσκει εδώ το κομβικό σημείο του.

Αυτοσχέδιος πράκτορας
Το ωμό πάθος της γραφής του, η αίσθηση ότι αυτά που περιγράφει τον έχουν αγγίξει προσωπικά κι αποτελούν μέρος της ίδιας της ζωής του, εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την έλξη που ασκεί στον αναγνώστη. Γιος ενός γιατρού που παραλίγο να σκοτωθεί από τους μπράβους της Καμόρας επειδή βοήθησε το θύμα μιας δολοφονικής απόπειρας αντί να το αφήσει να πεθάνει, αποφάσισε να γράψει για όσα ήξερε και όσα φρόντισε να μάθει τριγυρνώντας σαν αυτοσχέδιος μυστικός πράκτορας μέσα σ’ έναν επικίνδυνο λαβύρινθο.
Τοποθετώντας την προσωπική ευαισθησία του στο κέντρο της αφήγησης, δίνει μια μαρτυρία ποτισμένη με οργή και απέχθεια για όσα έχει κάνει το οργανωμένο έγκλημα στην ιδιαίτερη πατρίδα του, σ’ ένα από τα ωραιότερα μέρη της γης. Νιώθεις την αγανάκτηση να τον πνίγει όταν μιλάει για τη δολοφονία του νεαρού ιερωμένου που τόλμησε να αντισταθεί στα «αφεντικά» των συμμοριών. Τη θλίψη του για τους εφήβους που καταστρέφουν τη ζωή τους μπλέκοντας από νωρίς στα ναρκωτικά και στην εγκληματικότητα, για τους εργάτες που σκοτώνονται στις οικοδομές όπου κανένα μέτρο ασφαλείας δεν εφαρμόζεται. Την απόγνωσή του όταν βλέπει την ύπαιθρο της Καμπανίας να έχει μετατραπεί σε μια απέραντη τοξική χαβούζα.

Bella Napoli!
Το λιμάνι της Νάπολης είναι ο πρώτος σταθμός της ξενάγησης από τον Σαβιάνο στα μέρη της Νότιας Ιταλίας όπου κυριαρχεί η Καμόρα. Εκεί, από τον τερματικό σταθμό εμπορευματοκιβωτίων που διαχειρίζεται η κινέζικη εταιρεία COSCO (αυτή στην οποία πρόκειται να «ενοικιαστεί» μεγάλο μέρος του λιμανιού του Πειραιά) περνάει ο κύριος όγκος των κινεζικών εμπορευμάτων με προορισμό τις ευρωπαϊκές αγορές. Και χάρη σ’ ένα σύστημα που παίζει ταχυδακτυλουργικά με τον χρόνο και τον χώρο, μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά τα εμπορεύματα διακινούνται νόμιμα. Τεράστιες ποσότητες από ρούχα, παπούτσια, υφάσματα, είδη διατροφής, παιχνίδια, ηλεκτρικές συσκευές και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς περνούν από ’δω λαθραία και ανεξέλεγκτα, συντηρώντας ένα απέραντο δίκτυο «μαύρης» οικονομίας.
Ενώ κι αυτή κατάγεται από παλιές τοπικές δομές παραεξουσίας, η οργάνωση της Καμόρας είναι πολύ δυσκολότερο να περιγραφεί απ’ ό,τι η σικελική μαφία. Η Κόζα Νόστρα έχει μια απλή οργανωτική διάταξη πυραμίδας, με τους «στρατιώτες» στη βάση και το μεγάλο αφεντικό στην κορυφή. Η ναπολιτάνικη Καμόρα ή το «σύστημα», όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, είναι ένα απέραντο δίκτυο συμμοριών που σχηματίζονται, διαλύονται, μπλέκουν σε βίαιες συγκρούσεις, δέχονται χτυπήματα από τις αστυνομικές αρχές, αναδύονται δημιουργώντας νέες συμμαχίες, μόνο για να αλληλοεξοντωθούν και πάλι σε αιματηρούς εμφυλίους. Ενώ ένας Σικελός «κάπο» μπορεί με κάποια σιγουριά να ελπίζει ότι θα δει να εγγόνια του να αναλαμβάνουν την κληροδοτημένη εξουσία τους, ο «επιτυχημένος» καμορίστας θεωρείται τυχερός αν φτάσει τα σαράντα χρόνια του ζωντανός και εκτός φυλακής.
Εκείνο που δίνει πιο ανάγλυφα τον αυτοκαταστροφικό παραλογισμό του «συστήματος» της Καμόρας είναι η ιστορία με τα τοξικά απόβλητα. Με στόχο την αποκόμιση παράνομων κερδών, οι άνθρωποι των συμμοριών αναλαμβάνουν να «θάψουν» τοξικά απόβλητα από βιομηχανίες της βόρειας Ιταλίας και από άλλες χώρες της Ευρώπης στην περιοχή της Καμπανίας, δηλητηριάζοντας τη γη όπου ζουν οι ίδιοι και όπου θα ζήσουν τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους.

Η γη της φωτιάς
Οταν πριν από λίγο καιρό είδαμε στα δελτία ειδήσεων τη Νάπολη να ασφυκτιά κάτω από τόνους σκουπιδιών, τα αίτια της κρίσης δεν αναφέρονταν βέβαια στα σχετικά ρεπορτάζ της τηλεόρασης. Η ιστορική πόλη είναι πολιορκημένη από ανεξέλεγκτες χωματερές όπου επί δεκαετίες σωριάζονται απορρίμματα κάθε είδους και προέλευσης. Το σημείο κορεσμού έχει προ πολλού ξεπεραστεί και η μόνη λύση που έχει να προτείνει η ιταλική κυβέρνηση είναι η κατασκευή εργοστασίων αποτέφρωσης.
Οπως περιγράφει ο Σαβιάνο στο αποκαλυπτικό (κυριολεκτικά και μεταφορικά) τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του, με τίτλο «Η γη της φωτιάς», το κάψιμο των σκουπιδιών ώστε να μειωθεί ο όγκος τους το φροντίζουν εδώ και χρόνια οι συμμορίες της Καμόρας, χρησιμοποιώντας συχνά ως «εμπρηστές» νεαρούς τσιγγάνους. Οι πυρκαγιές στις χωματερές είναι μόνιμο φαινόμενο, πηγή συνεχούς ρύπανσης της ατμόσφαιρας με τις διοξίνες που παράγουν και οι κάτοικοι των κοινοτήτων όπου σχεδιάζεται να γίνουν εργοστάσια αποτέφρωσης ξεσηκώνονται εναντίον τους γιατί φοβούνται ότι και αυτά θα έχουν παρόμοιες συνέπειες.
Οση φρίκη κι αν προκαλούν αυτά που εξιστορεί ο Σαβιάνο, θα ήταν αφέλεια να δούμε την αυτοκαταστροφική παράνοια που χαρακτηρίζει την Καμόρα ένα τοπικό παράδοξο, μια ιταλική «αρρώστια» που εναπόκειται στους Ιταλούς να θεραπεύσουν. Ο κόσμος που περιγράφει δεν είναι παρά μια ακραία εκδοχή του κοινωνικοοικονομικού μοντέλου που έχει επικρατήσει διεθνώς. Οι αρχές του –το βραχυπρόθεσμο κέρδος πάνω απ’ όλα, η «ευέλικτη», κακοπληρωμένη εργασία, η αποδυνάμωση των θεσμών του έθνους - κράτους, η αδιαφορία για την καταστροφή του περιβάλλοντος– απλώς εφαρμόζονται εδώ με πιο ωμό και απροσχημάτιστο τρόπο.
Αν υπάρχει κάποιος δρόμος εξόδου από αυτόν τον λαβύρινθο, το πρώτο βήμα είναι η γνώση για όσα πραγματικά συμβαίνουν στον κόσμο μας. Και ο Ρομπέρτο Σαβιάνο έκανε αυτό το βήμα με σπάνια γενναιότητα και πάθος, βάζοντας σε κίνδυνο την ίδια τη ζωή του.
Με την εκπληκτική επιτυχία του, το βιβλίο του Σαβιάνο κατάφερε να σπάσει την κουρασμένη αδιαφορία με την οποία αντιμετώπιζε πάντα το ιταλικό κοινό τις βρώμικες ιστορίες της Καμόρας. Εχει πουλήσει πάνω από ενάμισι εκατομμύριο αντίτυπα στην Ιταλία, μεταφράστηκε ήδη σε 33 γλώσσες και ενέπνευσε την ομώνυμη ταινία που βραβεύθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών (εδώ θ’ αρχίσει να προβάλλεται στις 30 Οκτωβρίου). Ο 29χρονος συγγραφέας πληρώνει σήμερα βαρύ τίμημα για την τόλμη του. Είναι αναγκασμένος να ζει κρυμμένος, υπό 24ωρη αστυνομική φρούρηση, καθώς έχει δεχθεί «αξιόπιστες» απειλές κατά της ζωής του.

της Αγγελικης Στουπακη
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 13/10/08