"Ξεθωριάζει το λούστρο του νεοφιλελευθερισμού"

Συνέντευξη της Νάντιας Βαλαβάνη στην "Ελευθερία" της Λάρισας, Κυριακή 4 Μαΐου 2008 στον Άρη Ψύχα.

* Θα βρεθείτε στη Λάρισα για να συμμετάσχετε στην εκδήλωση της πρωτοεμφανιζόμενης «Αριστερής Παρέμβασης Τυρνάβου». Φαίνεται ότι σε κοινωνικό επίπεδο συντελούνται διεργασίες. Είναι ικανές να αλλάξουν το τοπίο;

- Οι αναζητήσεις που βρίσκουν μορφές έκφρασης σήμερα σε πόλεις της πατρίδας μας αντανακλούν, σε τοπικό επίπεδο, γενικότερες αναζητήσεις και αγωνίες της ελληνικής κοινωνίας.

Οι κοινωνικές διεργασίες βέβαια δεν μπορούν να υπαγορευθούν από καμιά πολιτική δύναμη. Ο ρόλος όμως της αριστεράς μπορεί να είναι σήμερα καταλυτικός. Όχι μόνο για ν’ αποκτήσουν οι εργαζόμενοι και οι νέοι, γυναίκες και άντρες, συνείδηση της θέσης τους και της γενικότερης πορείας των πραγμάτων υπό τη λαίλαπα της νεοφιλελεύθερης επίθεσης, αλλά κυρίως για την αναζήτηση κοινωνικών και πολιτικών διεξόδων σε πείσμα κυρίαρχων ιδεολογημάτων του τύπου «τίποτα δεν γίνεται». Η ίδια η αριστερά δεν αναπτύσσεται και δεν διαμορφώνει τη φυσιογνωμία και την ταυτότητά της σε συνθήκες in vitro, ούτε είναι σε θέση να κάνει από καθέδρας μάθημα σ’ αυτούς που απευθύνεται. Ο μοναδικός τρόπος να είναι ταυτόχρονα σε στενή επαφή με την πραγματικότητα και πειστική σε σχέση με τις επεξεργασίες και τις προτάσεις της, είναι αυτές να προχωρούν και να διατυπώνονται από κοινού με όσο το δυνατόν ευρύτερα τμήματα αυτών που αφορούν, που είναι πριν απ’ όλα οι «κάτω», σε συνθήκες αγώνων. Τότε θα μπορούμε να μιλήσουμε για δυνατότητες μετασχηματισμού αυτού που σήμερα ακόμα εμφανίζεται ως τάση, εν πολλοίς μάλιστα δημοσκοπική, σε υλική δύναμη που να μπορεί ν’ αλλάξει με τρόπο ουσιαστικό και μονιμότερο το τοπίο. Να συμβάλει σε μια ουσιαστική μετατόπιση της κοινωνίας και της κίνησής της σε άλλη κατεύθυνση, προς τ’ αριστερά.

* Η συμμετοχή σας στα ψηφοδέλτια του ΣΥΡΙΖΑ στις τελευταίες εκλογές, ήταν είδηση «πρώτου μεγέθους» στο χώρο της Αριστεράς. Είχατε εκφραστεί ιδιαίτερα θετικά για το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ. Οκτώ μήνες μετά, είστε το ίδιο αισιόδοξη;

- Σήμερα, όπως κι όλοι μας, είμαι περισσότερο αισιόδοξη! Δέστε το γενικότερο πλαίσιο που δίνεται μέσα στην κοινωνία η μάχη. Από το Δεκέμβρη είχαμε εκατοντάδες χιλιάδες απεργούς στους δρόμους ξανά και ξανά για το ασφαλιστικό, σε λιγότερο από ένα μήνα μαζεύτηκαν 700.000 υπογραφές απαιτώντας δημοψήφισμα – και η συγκέντρωσή τους συνεχίζεται. Και μη μου πείτε ότι η απόφαση της R.W.Ε. να μεταφέρει τη σχεδιαζόμενη «επένδυσή» της για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με αλυσίδα εργοστασίων λιθάνθρακα από την Ελλάδα στην Αλβανία ήταν άσχετη με τις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις των τελευταίων μηνών στην Καβάλα και αλλού για την αποτροπή της.

Στην προεκλογική περίοδο έλεγα ότι προϋποθέσεις, για να μπορέσει να γίνει ο ΣΥΡΙΖΑ αυτός που πράγματι θέλουμε, είναι να κρατήσει ανοιχτές τις γραμμές του απέναντι σ’ όλα τα ρεύματα της ελληνικής αριστεράς. Να επιμείνει σταθερά στο αίτημα για κοινή δράση με το ΚΚΕ, όποιες δυσκολίες κι αν υπάρξουν. Και να μείνει ανοιχτός στον τρόπο σκέψης του. Σήμερα μια ριζοσπαστική αριστερά ανοιχτή στις γραμμές και στο μυαλό της χρειάζεται παράλληλα ν’ αποκτήσει συγκεκριμένη υπόσταση σε κάθε πόλη, χωριό και κλάδο εργασίας στη χώρα μας. Αυτό δεν αποτελεί πλέον μόνο απτή δυνατότητα, αλλά και συγκεκριμένη ανάγκη, όπως έδειξε η διαδικασία και η συζήτηση που έγινε στην Α’ Πανελλαδική Σύσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ το Μάρτιο.

Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης ζήτησα ιδιαίτερα από τις συντρόφισσες και τους συντρόφους της δικής μου γενιάς, που από κοινού διδαχτήκαμε με το πιο οδυνηρό και προσωπικό κόστος ότι δεν είμαστε κάτοχοι της απόλυτης αλήθειας, να μη φοβηθούμε τη συναρπαστική αλλαγή που σήμερα συντελείται. Με όλους τους τρόπους να ενθαρρύνουμε τον κόσμο που μας προσεγγίζει. Να μην επιχειρήσουμε να τον φέρουμε στο μέτρο των δικών μας αδυναμιών, αλλά να αρθούμε εμείς στο ύψος των συναρπαστικών δυνατοτήτων που ανοίγονται όταν οι εργαζόμενοι και οι νέοι χειραφετούνται πολιτικά και αγωνιστικά. Μέσα από μια αμφίδρομη διαδικασία ενωτικής αριστερής πολιτικής διαπαιδαγώγησης και αγωνιστικής εκπαίδευσης όλων μας, διδαγμένοι από τις ήττες μας, αλλάζοντας εμείς οι ίδιοι, να μη σπαταλήσουμε αυτό το σπάνιο δώρο - τη δεύτερη ευκαιρία που μας προσφέρεται στη διάρκεια της ζωής μας να καταφέρουμε να κάνουμε πραγματικότητα, από κοινού με όλες τις γενιές της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, τη μεγάλη υπόσχεση που δώσαμε στα νιάτα μας: Ν΄ αλλάξουμε ριζικά την κοινωνία, τον κόσμο, τη ζωή μας.

ΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΑ

* Τα κινήματα συνιστούν διέξοδο από τη στατική πολιτική πραγματικότητα, όπως τη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα; Φαίνεται ότι «γεννιούνται», ξεπηδούν, μέσα από περιόδους κρίσεων;

- Τα κινήματα πάντα γεννιούνται από συγκεκριμένα κοινωνικά αίτια και συνιστούν διεξόδους σε κρισιακά φαινόμενα, δεν ξεπηδούν όμως πάντα από περιόδους γενικευμένης κρίσης.

Ο Μάης του ’68, για παράδειγμα, που αποτέλεσε και το θέμα της συζήτησης που οργάνωσε η «Αριστερή Παρέμβαση Τυρνάβου», εμφανίστηκε ως παγκόσμιο και όχι «στενά» γαλλικό φαινόμενο σε μια περίοδο ανόδου του καπιταλισμού και υπερπροβολής των καταναλωτικών προτύπων, που υπόσχονταν στους φοιτητές - μέσω μιας αναβαθμισμένης κοινωνικής και οικονομικής θέσης - και στους εργαζόμενους - μέσω της σκληρής δουλειάς και του δανεισμού - την ευτυχία διά της κατανάλωσης εμπορευμάτων: Όχι μόνο ψυγείων, τηλεοράσεων και αυτοκινήτων, αλλά και έργων τέχνης, βιβλίων, πινάκων, θεατρικών και κινηματογραφικών έργων, καθώς ο πολιτισμός έμπαινε στο σύνολό του στη σφαίρα της εμπορευματικής παραγωγής και η πληροφορία, η γνώση και η εικόνα γίνονταν πολύτιμα εμπορεύματα. Ο Μάης αποτέλεσε την πρώτη αμφισβήτηση αυτών των προτύπων κατανάλωσης. Την πρώτη κρίση τους ως ιδεολογήματα, όχι όμως ακόμα στο επίπεδο της υλικής παροχής τους.

Αντίστοιχα, και το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν ακόμα οι ιδέες του νεοφιλελευθερισμού δεν είχαν χάσει τίποτα από το λούστρο τους και ηγεμόνευαν περίπου απόλυτα.

Αντίθετα, με πολύ πιο «κλασικό» τρόπο τα κινήματα προς το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα εκδηλώνονται και αναπτύσσονται σε μια περίοδο που βρίσκεται πλέον σε κρίση η ίδια η υλική βάση των προτύπων, «η ευτυχία διά της κατανάλωσης και της άμεσης ικανοποίησης». Με την επιβολή των ελαστικών μορφών εργασίας, που καταδικάζουν πριν απ’ όλα τις γυναίκες και τους νέους εργαζομένους σε επισφαλή απασχόληση για επισφαλή ζωή, εξουδετερώνοντας ακόμα και τις ασφαλιστικές κατακτήσεις. Μέσω της κρίσης των subprimes, των επισφαλών δανείων που δόθηκαν σε αυτούς που ήταν σίγουρο ότι δεν θα ήταν σε θέση να τα αποπληρώσουν προκειμένου η λαϊκή στέγη να μετατραπεί σε αντικείμενο της πιο αχαλίνωτης διεθνούς κερδοσκοπίας με αποτέλεσμα τεράστια κέρδη μέχρι το σημερινό κραχ: Τη σοβαρότερη κρίση από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα με τον πρώην επικεφαλής της FED Γκρίνσπαν. Με τη διατροφική κρίση, που προκάλεσαν τα χορτάτα με βιοκαύσιμα ρεζερβουάρ σε βάρος μιας παγκόσμιας έκρηξης της χειρότερης απ’ όλες τις μορφές φτώχειας, της πείνας. Όχι επειδή οι πολυεθνικές απέκτησαν οικολογική συνείδηση, αλλά επειδή διέγνωσαν ένα νέο, λαμπρό, πεδίο κερδοσκοπίας όσο συνεχίζει ν’ αυξάνεται η τιμή του πετρελαίου. Με την κλιματική κρίση, που απειλεί την ίδια τη συνέχιση της ζωής σ’ έναν πλανήτη κατασπαραγμένο από την απληστία της εκμετάλλευσης που γεννά η χωρίς όρια επιδίωξη του κέρδους.

* Τελικώς τι Αριστερά χρειαζόμαστε: Αποκούμπι για τα δύσκολα ή συνειδητή πολιτική επιλογή;

- Αλίμονο αν η αριστερά δεν μπορεί να είναι και τα δύο. Δεν πρέπει να της αρκεί, όμως, και δεν πρέπει να αρκεί και στον κόσμο που την προσεγγίζει, να παίζει μόνο αυτούς τους ρόλους. Η ίδια η αριστερά δεν πρέπει να ξεχνά ότι ο βασικός προορισμός της είναι να γίνει και ν’ αποτελεί στην πράξη δύναμη κοινωνικής αλλαγής.

ΥΠΟΧΩΡΕΙ Ο ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

* Λέτε ότι «δεν είναι ανίκητος ο νεοφιλελευθερισμός», παρά το γεγονός ότι κυριαρχεί απόλυτα, παρά τις σοβαρές κρίσεις που διέρχεται κατά περιόδους. Η ιστορία μέχρι τώρα άλλα έχει δείξει.

- Ποιος θα περίμενε ότι τόσο γρήγορα μετά το 1989 θα ξέφτιζε το λούστρο αυτών των ιδεών, που κατά το τέλος του 20ού αιώνα φάνταζαν πράγματι ακατανίκητες; Η Γαλλία του Μάη του ’68 είχε 500.000 άνεργους, που τότε φάνταζαν πολλοί, σήμερα έχει 5.000.000... Κι άλλους τόσους έχει και η Γερμανία. Ποιος θα φανταζόταν ότι από άκρη σε άκρη της γης στη φετινή Πρωτομαγιά οι διαδηλωτές θα πρότασσαν στις διεκδικήσεις τους τη δραστική αντιμετώπιση του φάσματος της πείνας; Μήπως φαντάζονταν οι ΗΠΑ το 2001, όταν δρομολογούσαν την τακτική της ταυτόχρονης διεξαγωγής περισσότερων από έναν πολέμους, με πολεμικά σχέδια σύμφωνα με τα οποία θα έπρεπε να έχουν ξεμπερδέψει μέχρι σήμερα τουλάχιστον με το Ιράν, τη Βόρειο Κορέα και τη Συρία, ότι 6,5 χρόνια αργότερα θα βρίσκονταν «ακινητοποιημένες» στο τέλμα του Ιράκ και του Αφγανιστάν; Ή μήπως τα κινήματα για τα δημοκρατικά δικαιώματα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα θα φανταζόντουσαν την καταχώριση των βιομετρικών χαρακτηριστικών όλων των παιδιών από 6 χρονών στις νέες ταυτότητες που την έκδοσή τους συζητά η Ε.Ε.; Ή τις μυστικές φυλακές, τις πτήσεις με θύματα απαγωγών της CIA με στάσεις στις πρωτεύουσες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένου και του αεροδρόμιου της Αθήνας, τα Γκουαντανάμο με τις χωρίς όρια και κατηγορίες ανάκριση και κράτηση, τη συζήτηση για το ποιες μορφές βασανιστηρίων επιβάλλεται να νομιμοποιηθούν; Ή ότι την ώρα που οι κλιματικές αλλαγές γίνονται πραγματικότητα θα παρεμποδίζεται να σταθεί στα πόδια του ένας τόσο στοιχειώδης και ανεπαρκής μηχανισμός πρόληψης των χειρότερων που επέρχονται, όπως είναι το πρωτόκολλο του Κιότο;

Φυσικά, στο επίπεδο της συνείδησης και των κοινωνικών τάσεων, οι αλλαγές που καταγράφονται είναι ακόμα αμφίρροπες. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, απέναντι στην άνοδο των κινημάτων και της αριστεράς κόντρα στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές στη Γερμανία, στην Ολλανδία και στην Ελλάδα, καταγράφεται η πορεία, σε αντίθετη κατεύθυνση, στην Ισπανία και στην Ιταλία. Όμως τα ρήγματα είναι πλέον σοβαρά και θα γίνονται ακόμα σοβαρότερα όσο γίνεται ευρύτερα κατανοητό ότι δεν υπάρχει άλλη από την αγωνιστική διέξοδο. «Έγκλημα απέναντι στην ανθρωπότητα» σήμερα, όπως τη χαρακτήρισε ο ΟΗΕ, δεν αποτελεί μόνο η πολιτική καλλιέργειας των βιοκαυσίμων, αλλά το σύνολο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

«ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ»

* Πώς μπορούν όμως από φωνή διαμαρτυρίας να μετατραπούν σε ουσιαστική εναλλακτική πρόταση άσκησης εξουσίας;

- Πιστεύω ότι αυτό που πρέπει ν’ αρχίσουν ν’ απαιτούν από μας οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που σήμερα μας προσεγγίζουν είναι ένα νέο, γενικότερο πολιτικό σχέδιο για την κοινωνία, ένα πρόγραμμα άμεσης πάλης αλλά και προοπτικής. Που να στηρίζεται σ’ αυτό που με επιτυχία κάνουμε σήμερα και που μας έχει φέρει ως εδώ - μια ισχυρή κοινωνική αντιπολίτευση με ανατρεπτικό περιεχόμενο - και να συμπεριλαμβάνει επίσης την κυβερνητική προοπτική μ’ επίκεντρο τη ριζοσπαστική αριστερά και τα κινήματα, στην προοπτική της κοινωνικής απελευθέρωσης, στην προοπτική του σοσιαλισμού.

ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΣΥΡΙΖΑ

* Η συγκέντρωση της Πρωτομαγιάς στην Αθήνα ήταν η αφορμή για νέο κύκλο αντιπαράθεσης του ΠΑΣΟΚ με τον ΣΥΡΙΖΑ... Οι δρόμοι σας με το ΠΑΣΟΚ δεν συγκλίνουν σε κανένα σημείο;

- Στο ΠΑΣΟΚ τελευταία εκδηλώνεται μια έντονη αγωνία να φανεί ότι μπορεί να κάνει ουσιαστική αντιπολίτευση. Αρκεί όμως η επιθυμία ή έστω και η προσπάθεια για να αποκτήσει υπόσταση μια τέτοια προοπτική; Και μπορεί αυτό να γίνει ανοίγοντας μέτωπα αντιπαράθεσης με τον ΣΥΡΙΖΑ με κάθε ευκαιρία και αφορμή;

Τα προβλήματα του ΠΑΣΟΚ δεν οφείλονται στον ΣΥΡΙΖΑ. Το ΠΑΣΟΚ ακολουθεί τη μοίρα των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, που έχουν ταυτιστεί πλήρως με τις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού. Τα αποτελέσματα των εκλογών στη Βρετανία και την Ιταλία λένε πολλά. Μπορεί το ΠΑΣΟΚ να υπερβεί αυτές τις συνθήκες; Σηκώνει λ.χ. τους αντιπολιτευτικούς τόνους απέναντι στην Κυβέρνηση της Ν.Δ. για τη γενική εκποίηση του ΟΤΕ στην D.T. αλλά δεν λέει τίποτα για το 62% των μετοχών του που η Κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ παρέδωσε στους ιδιώτες. Και φυσικά ούτε καν σκέφτεται το ζήτημα της ανάκτησης του δημόσιου τομέα της οικονομίας ή ακόμη και της διατήρησης της Ο.Α. στο δημόσιο.

Σ΄ αυτό το πλαίσιο είναι αυτονόητο ότι δεν υπάρχει καμιά δυνατότητα γενικής πολιτικής συνεργασίας με το ΠΑΣΟΚ. Δεν έχουμε όμως και πρόθεση να εμπλακούμε σε μια ανούσια αντιπαράθεση μαζί του, όπως θα επιθυμούσαν κάποιοι από το ΠΑΣΟΚ για ευνόητους λόγους. Το κύριο μέτωπό μας είναι απέναντι στην πολιτική της κυβέρνησης της Ν.Δ. Και κύρια επιδίωξή μας η προβολή των εναλλακτικών μας προτάσεων, η συμβολή μας στην ανάπτυξη των κινημάτων για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής και πολιτικής πλειοψηφίας.